maandag 24 april 2023
Het kwaad in de mens blijft. Misschien is het maar beter als dieren hun geheim voor zich kunnen houden.
Mooie Achterop van Maaike Bos, vrijdag in Trouw:
Gaat het die inktvis lukken met zijn zuignappen? Verrek, hij draait de dop van de pot af waarin hij is gevangen. Kraaien en otters schuiven gekleurde bakjes feilloos van groot naar klein in elkaar. Een ekster haalt peuken van straat in ruil voor korrels eten. Fascinerend knappe dieren in VPRO Tegenlicht donderdag. Daar blijkt nog een wereld te ontdekken, zeggen bevlogen onderzoekers. Oei, valt er niet ook een wereld te verliezen?
Toekomstverkennend programma Tegenlicht richt zich vaak op geavanceerde systemen van de mensheid zoals artificiële intelligentie, ons financiële systeem, de voedselindustrie of energietransitie. In de aflevering Stem van de natuur draait de blik naar een andere geheime wereld: die van de dieren. Vraag is hoe zij 'een stem' krijgen om voor hun eigen welzijn op te komen.
Het is niet meer taboe om ze te zien als individuele wezens met eigen karakter, zegt dolfijnonderzoeker Diana Reiss. Die zeedieren reageren op zichzelf in de spiegel, of klappen ringen van luchtbelletjes in het water zodat hun vriendjes ermee kunnen spelen. Ze hebben zelfbewustzijn.
Bijen zijn ook knap. Ze doen zelfs een dansje waarbij de lengte en richting van hun pasjes andere bijen vertellen waarheen ze moeten vliegen voor de lekkere hapjes. Of neem walvissen. Die blijken in patronen met elkaar te zingen, ontdekte bioloog en schrijver Tom Mustill. Hij zat zeven jaar geleden in een kano waar een enorme bultrug op landde, en raakte betoverd. Beide inzittenden waren totaal ongedeerd, alsof ze met zorg gewaarschuwd maar gespaard werden. Hij beseft dat veel 'niet-menselijke dieren' geweldige vormen van intelligentie en complexe communicatie hebben.
De kern is: als dieren ons eens konden vertellen over hun innerlijk leven en subjectieve ervaringen van plezier, pijn en (zelf-)bewustzijn? Dan zouden we ze beter begrijpen én beschermen.
Nog maar vier procent van de dieren ter wereld is wild, de rest is huisdier of voor productie, zegt de voice-over. Dat economische belang alleen al voorspelt een grote weerstand om dieren rechten te geven. Het blijkt wel al vaker gelukt een ecosysteem zoals een rivier rechten te geven, om vrij te zijn van vervuiling bijvoorbeeld. Daar zijn burgers mee bezig rond de Maas, waar elke week een zwembad vol microplastics en veel chemische troep op geloosd mag worden.
Als computers de talen van dieren leren, kan het echt helpen, denkt Mustill. Hij vindt dat de Big Tech-jongens maar eens moeten wegkijken van dat 'saaie' Mars, en een vertaal-app moeten ontwikkelen om bij benadering te praten met walvissen. "Misschien zijn zij de énige andere intelligente levensvorm in het heelal, en ze leven pal naast ons." Dit zijn 'de aliens, de marsmannetjes' die we wél kunnen bestuderen, reageert computerwetenschap-hoogleraar Michael Bronstein lachend. "Maar wat als je hen via die app beledigt?", vraagt de interviewer hem. Tja, het kan zelfs erger, reageert Bronstein. "Je kunt hun leven verstoren. We zullen er heel voorzichtig in zijn."
Daar valt de blijde droom voor mij in duigen. Tegenlicht gaat helemaal niet in op het gevaar van misbruik. Ook het internet zou hoopvolle, transparante communicatie brengen. Zie wat een ontwrichtend, open riool dat is geworden. Het kwaad in de mens blijft. Misschien is het maar beter als dieren hun geheim voor zich kunnen houden.
