zaterdag 31 december 2022
Tekst zoals vanochtend uitgesproken tijdens de herdenkingsdienst voor John Leddy. Die overlapt mijn eerdere bijdrage. Lees hier.
Deze foto van Jaap Reedijk stond tijdens mijn praatje geprojecteerd.
Deze foto is gemaakt in mijn Koningstheater in Den Bosch, december 2005. Daar speelt op dat moment Scrooge, een theaterbewerking van A Christmas Carol van Charles Dickens. Het is het verhaal van de zelfingenomen, schatrijke vrek Ebenezer Scrooge. Op kerstavond ontmoet hij de geest van zijn voormalige compagnon Jacob Marley. Die kwam inmiddels tot het inzicht dat geld er minder toe doet dan naastenliefde, verdraagzaamheid en liefdadigheid. Marley kondigt aan dat zich die nacht drie verschijningen aan Scrooge openbaren. Die zullen hem tonen hoe een slecht mens hij is. Hij kan nog tot inkeer komen. Scrooge is dat allerminst van plan, maar we spelen Dickens. Natuurlijk eindigt het stuk met zijn loutering.
Terug naar de foto. Het is eind december 2005 en kort voor aanvang van een van de negen voorstellingen die we spelen. ‘We’, dat zijn achttien studenten van onze cabaretopleiding Koningstheateracademie en deze twee gastacteurs.
Jaap Reedijk is een fotograaf die niet alleen doet wat hem gevraagd is – foto’s maken van de voorstelling –, maar ook zoekt naar verrassende beelden op andere momenten en plaatsen. Zoals hier, bij de kleedkamer. Kijk je naar de kleding dan zien we de oude gierigaard Ebenezer Scrooge. Geheel tegen zijn slechte karakter in buigt hij zich over het schoeisel van de arme en ernstige zieke Tiny Tim.
Maar de voorstelling ís nog niet begonnen en dus zien we eigenlijk de vriendelijke 75-jarige acteur John Leddy die zich in zijn kleedkamer onderhoudt met de 9-jarige Cleo Krijgsman. Zij is de allerjongste van het stel en geen student van de Koningstheateracademie. Zij kan zich onmogelijk aan dat uitbundige zootje pubers optrekken. Daarom zoekt zij elke avond voor aanvang haar vertrouwen bij die vaderlijke John.
Vanaf september is er gerepeteerd onder leiding van regisseur Bruun Kuijt. Die heeft de voorstelling al twee keer eerder gemaakt met louter professionele acteurs. Nu maken we de voorstelling met studenten met nauwelijks theaterervaring en met slechts één professional, namelijk John.
Toen ik een paar jaar geleden met Bruun Kuijt sprak over een nieuwe Scrooge, misschien wel voor Kerst-2023 in het nieuwe Theater aan de Parade, zei Bruun: ‘Realiseer je wel: we vinden niet zomaar een nieuwe John Leddy.’ Ik wist meteen wat hij bedoelde.
Vanaf de eerste repetitie was het namelijk niet de vedette John Leddy die boven die leerlingen stond. Hij was weliswaar de beste speler, maar die zette zijn talent en enorme ervaring in door er altijd te zijn en anderen beter te maken. Dit door ze spelinzicht te geven en, zoals aan Cleo, zelfvertrouwen.
Je ziet het aan de foto: geen dichte kleedkamer, waar de hoofdrolspeler zich verbergt tot hij acte de présence moet geven, maar met een open deur waar iedereen welkom is.
Toen ik een maand geleden bij John op bezoek kwam, voelde ik ook meteen weer die gastvrijheid. Ik bezocht hem omdat hij me de brieven wilde overhandigen die een gezamenlijke vriend die hem ruim vijftig jaar geleden veelvuldig schreef. John had me die brieven jaren geleden al eens toegezegd. Maar het kwam er niet van tot hij een paar maanden geleden opeens belde. Of ik ze nog wilde hebben. De afspraak die we vervolgens maakten, stelde hij toch weer uit, want hij was opnieuw begonnen die brieven te lezen en daarmee nog niet klaar. Een maand geleden wel.
Trots leidde John me rond door de kamers met het mooie werk van Jannig en hij vertelde hoe hij zijn dagen vult: boodschappen doen – een winkelwagen is immers een bovenste beste rollator –, wat lezen, ’s avonds talkshows kijken… Hij oogde en klonk vitaal. Het lijf weliswaar broos, want wil je op die leeftijd, maar zijn geest was fris. Aan de keukentafel liet hij me de lijst zien met al die fotootjes van kinderen en kleinkinderen. Ja, hij was blij dat sommigen het buitenland weer hebben verruild voor een plek dichtbij het ouderlijk huis…
En we kwamen uitvoerig te spreken over zijn toneel- en televisiecarrière. Nee, hij was geen groot acteur geweest, vond hij, meer een komediant, een entertainer. Ik vertelde dat Wim Sonneveld zich amuseur noemde: een amuserende acteur dus. In die omschrijving kon John zich goed vinden.
We namen afscheid met het voornemen elkaar vaker te gaan zien. Dat zeiden we aan de voordeur, die door de kou zo erg klemde, dat ik alleen met heel hard duwen binnen had kunnen komen. Maar naar buiten lukte, hoe hard ik ook trok, met geen mogelijkheid. Dus moest ik achterom.
Ik onthield dat omdat ik hecht aan symboliek en terug naar huis dacht: nou, de dood komt hier nog niet zomaar binnen. Maar de kou verdween en John heeft de deur, als was het die van zijn kleedkamer, toch weer opengezet.
Ik herinner me hem als een van de meest vriendelijke, zachtaardige en opgewekte personen die ik heb gekend. En als de amuserende acteur die mij in zijn rol van Ebenezer Scrooge bij de repetities en bij álle negen voorstellingen wist te ontroeren.
Nog één keer terug naar de foto. Nu zónder woorden, maar met een buiging.
