dinsdag 20 december 2022
Foto: Marco Bakker
Lees deze dagen in onze kranten – NRC, Trouw en Volkskrant – over de Oudejaarsconferences van Claudia de Breij, Dolf Jansen en Guido Weijers. Maar de beste Oudejaarsconference in jaren zagen wij vanavond in Nieuwegein: De schreef van Freek de Jonge. Die heeft als kern dat we grensoverschrijdend gedrag vroeger een positieve ontwikkeling noemden. Dat was namelijk de evolutie die ons sterker en rijker maakte. Nu schrijden we, onszelf voortdurend en inmiddels onherstelbaar overschattend, alleen maar grenzen over in negatieve zin, waardoor we van de ene crisis naar de volgende struikelen. Volledig over de schreef gegaan…
Waarom de VPRO dit prachtig programma niet uitzendt op Oudejaarsavond, vraag ik hem na afloop. Zelf, zo vertelt hij, had hij geopteerd voor 1 januari: de Nieuwsjaarsconference, zoals hij die vaker maakte en speelde. Maar de NPO-zendercoördinator ging daar niet in mee. Ik vind dat onthutsend, want deze voorstelling heeft alle actualiteit in zich die je je als kijker en binnen de rijke traditie van de Nederlandse Oudejaarsconference (of de kortere geschiedenis van de Nieuwjaarsconference) kunt wensen: ernstig beschouwd, treffend onderbouwd en speels verbeeld zoals alleen hij dat kan. Met een proloog (over een oude man die wandelt langs het IJsselmeer, dat vroeger zee was) en een epiloog (waarin diezelfde man aan de Zeeuwse kust de windmolenstalling aanschouwt die eerst zee was) en met daartussenin van de hak op de tak actuele grappen en wijze oneliners, amusante anekdotes en historische kennisvragen aan zijn publiek, dat inmiddels is uitgekristalliseerd tot fans in de beste betekenis van het woord; zeg maar de maatschappijkritische en cultuurminnende VPRO-kijker. Maar ook zien we visuele acts, een parabel, rake beschouwingen, ontwapenende zelfreflectie en relativering en bovenal een door niemand te evenaren theatervakmanschap.
Vakmanschap niet alleen als theatermaker, maar ook als oude man met kennis, inzicht en vooral ook steeds meer mededogen. Maakt hij een grap over de geliefde presentator die grensoverschrijdend gedrag vertoonde, maakt hij hem niet makkelijk belachelijk, maar verbeeldt hij hoe ziekelijke drift bij hemzelf en dus bij ons allemaal het gezonde verstand in de weg kan staan. En op zo’n moment waarop de voorstelling (van bijna twee uur onafgebroken) wel even wat lucht kan gebruiken, vindt hij zelfs voor het lullige gedrag van de voormalige Ajax-voorzitter een absurdistische uitweg. Als hij je in de voorstelling meeneemt van het scheppingsverhaal – de zondeval van Adam en Eva, die de menselijke zelfoverschatting meteen al blootlegde – tot aan de protestacties van lompe boeren (die hun gang mogen gaan van lafhartige bestuurders en wetsdienaars) en zachtaardige klimaatklevers (die meteen hardhandig zijn opgepakt en veroordeeld) hang je aan zijn lippen door zijn grote vertelkunst.
Ik heb al vaak gezegd en geschreven dat Freek de Jonge op eenzame hoogte staat in de vaderlandse cabaretgeschiedenis, die inmiddels ruim 125 jaar beslaat. Ik schrijf het opnieuw, net zoals waar ik mee begon: dat ik deze dagen in onze kranten lees over de Oudejaarsconferences van Claudia de Breij, Dolf Jansen en Guido Weijers. De schreef zou ze stuk voor stuk van het scherm blazen.
Nu doet Freek de Jonge dat alsnog, maar dan met terugwerkende kracht: op 8 januari bij de VPRO (zie hier).
