donderdag 25 augustus 2022
Twee docenten van de lerarenopleiding Nederlands aan Hogeschool Utrecht zijn een leesoffensief begonnen. Zij pleiten bij hun superieuren voor de verplichting aan elke student tot het lezen van minimaal drie literaire boeken per jaar leest. Nu is alleen bij de taalopleidingen lezen verplicht; daar geldt de eis van vijf boeken per jaar.
Wat staat daar? Vijf boeken per jaar? Toen ik in de jaren tachtig in Tilburg de vierjarige lerarenopleiding Nederlands volgde, bestond de lijst uit vijftig boeken per jaar, ook nog eens onderverdeeld in tijdvakken als Middeleeuwen, Renaissance en Moderne literatuur.
De docenten: “Drie boeken per jaar lijkt weinig, maar ik weet hoe slecht het gesteld is met leesmotivatie.” Dan denk ik: doe dáár dan iets aan, want ongemotiveerde docenten zijn de dood in de pot voor middelbare scholieren.
Net zoals de domme uitspraken van nota bene Eveline Aendekerk, directeur van de CPNB: de stichting die staat voor de Collectieve Propaganda van het Nederlandse boek. Naar aanleiding van een onderzoek over leesbevordering onder jongeren interviewt het NOS-journaal haar. Natuurlijk, zegt zij, is het slecht gesteld is met leesplezier onder jongeren: "Kijk naar de verplichte leeslijst. Als je niet veel leest en je moet Het bittere kruid gaan lezen, dan worden al je vooroordelen over lezen bevestigd. Dan wordt vrij vakkundig het leesplezier eruit geramd."
Er is met ontzetting op gereageerd, zoals door Sander Donkers in zijn 150 woorden-column op de voorpagina van de Volkskrant:
Het was bijna knap, in één citaat: refereren aan een verplichte leeslijst die helemaal niet bestaat, de 102-jarige schrijfster Marga Minco schofferen, doen alsof een zeer toegankelijke (en dunne!) klassieker een hermetisch boekwerk is, en met dat 'vakkundig' het toch al murw gebeukte veld van docenten Nederlands en andere pleitbezorgers van de schone letteren wegzetten als professionele leespretbedervers.
Daags daarna kwamen de excuses. Zoals tegenwoordig wel vaker waren die haast erger dan de miskleun zelf. Als je niet veel leest en je moet je een weg banen door zoveel halfhartige krompraat over 'ontstane ophef' die 'betreurd' wordt en 'nooit mijn intentie' is geweest, dan weet je zeker dat je nooit meer een letter tot je neemt.
De eerste druk, 10.000 exemplaren.
Mei 1957
Maar de mooiste reactie kwam van de directeur van Herinneringskamp Westerbork:
Beste Eveline,
Ook ik ontstak zojuist in woede nadat jouw woorden in het NOS-journaal tot mij waren gekomen. Het lezen van Marga Minco’s Het bittere kruid zou het leesplezier van jongeren vakkundig eruit rammen. Woedend ben ik om deze uitspraak, woedend om de denigrerende en agressieve toon (eruit rammen) die totaal in tegenspraak is met de subtiele en beschaafde taal van Marga Minco, woedend omdat je juist dít boek koos.
Waarom, Eveline Aendekerk, nou net dit wonder van taal, dat de meest omvangrijke moordpartij uit de twintigste eeuw op een diepmenselijk niveau onder woorden weet te brengen? En alhoewel het al 65 jaar geleden verschenen is, is de toegankelijke en sobere stijl van Marga Minco nog voor geen millimeter verouderd. Integendeel. Elk woord staat nog altijd op zijn plek.
Waarom koos je juist dit boek uit voor je hoon? Is het gebrek aan historisch besef, aan empathie of moet ik hier iets kwaadaardigs achter zoeken? Mogen jongeren niet meer over de Holocaust lezen, Eveline? Voor een organisatie als het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, die zich dagelijks inspant om door middel van educatie kinderen en jongeren op hun eigen niveau te vertellen over de moord op de 102.000 Joden, Roma en Sinti in Nederland, zijn jouw woorden ook een klap in het gezicht.
Over Het bittere kruid kun je in onze recente tentoonstelling De Herinnering aan kamp Westerbork lezen dat dit het bekendste boek is dat vertelt over de Holocaust. Het boek gaat over de lotgevallen van een Joodse familie die tijdens de bezetting uiteengerukt wordt, beschreven vanuit het oogpunt van een kind dat worstelt met eenzaamheid en schuldgevoel. Het is bij verschijning een onmiddellijke bestseller onder met name ook jongeren in het voortgezet onderwijs. En uitgerekend dat boek diskwalificeer jij bij de NOS…
Woedend ben ik ook omdat je aan mijn (verre) tante komt, Eveline. Een vrouw dankzij wie wij Minco’s mede onze naam met eer en trots dragen. En ze leeft nog (ze is 102 jaar oud). Het laatste wat haar toekomt zijn jouw oliekoekendomme uitspraken.
Zelden sloeg echter mijn woede zo snel om in trots en blijdschap. Talloze leraren Nederlands twitterden je om de oren. Hoogleraar letterkunde van de Radboud Universiteit Jos Joosten prees Het bittere kruid terecht de hemel in en noemde het technisch perfect, verbijsterend en oneindig subtiel. Een boek dat ‘ook voor hedendaagse jongeren pijnlijk invoelbaar maakt wat de Jodenvervolging betekende op microniveau’.
Wat ik nu wel eens zou willen weten, Eveline, is wat jongeren er eigenlijk zelf van denken. Daarom bestellen wij vandaag een enorme stapel van dit wonderschone boekje (op gevaar van beschuldiging van nepotisme), en de eerste middelbare school die na de zomervakantie volgende week bij ons op bezoek komt, die delen we het uit. Het is 4-VMBO van het CSG Calvijn uit Rotterdam. Ze komen met 90 leerlingen en ik zie hun TikTok-, Twitter- of Insta-recensies graag tegemoet. Of old school op papier mag ook. Don’t mess with the Minco’s, Eveline Aendekerk. Wie aan tante Marga komt, die komt aan mij!
Bertien Minco
